Poesia greca del Novecento - Nikiforos Vrettakos

Gli occhi di Margherita

Nei tuoi occhi ho trovato i libri che non ho scritto:

pianure, città, boschi, orizzonti, canali.

Le montagne imperiali della terra ho trovato,

coi tramonti e le nuvole purpuree. I grandi viaggi

che non ho fatto li ho trovati nei tuoi occhi.

Nei tuoi occhi ho trovato gli amici sorridenti

che mi rubò la terra, l’erba, la neve, il buio.

Le frasi che mi direbbero, le ho trovate nei tuoi occhi.

Le croci non confitte in terra a battaglia finita,

lunghe file di anonime croci, da ogni parte,

croci di tutti i popoli, le ho trovate nei tuoi occhi.

Nei tuoi occhi ho trovato la fine della guerra.

Sole e uccelli sui rami! Il mio mondo infantile

coi suoi disegni d’oro l’ho trovato nei tuoi occhi.

Ho trovato le tristi colline della patria

che si ergevano mute quasi udissero la mia voce.

Arrivo! Al mio urlo «Arrivo», il fremito leggero

degli umili corbezzoli, l’ho trovato nei tuoi occhi.

Nei tuoi occhi ho trovato le notti che scorrevano

immensi fiumi di silenzio, come al tempo dei miei sei anni.

La luce astrale della pena l’ho trovata nei tuoi occhi.

Nei tuoi occhi ho trovato la gente che mi ricordava

e il mondo dell’infanzia che mi chiamava a nome.

La tenda della giustizia, la bontà che faceva cenno

ai monti di accostarsi, l’ho trovata nei tuoi occhi.

Ho trovato l’eternità del sole rinnovata.

L’erba, le stelle, l’alba. Mia madre vestita di bianco

come la Pace, l’ho trovata nei tuoi occhi.

Fosse tutto più semplice quaggiù, come il «buongiorno»

e la «buonanotte», o la luce all’alba sopra i vetri,

fosse tutto più semplice quaggiù, noi in questo mondo

avremmo una casa infinita. Saremmo angeli.

Il mio lamento eterno l’ho trovato nei tuoi occhi.

Nikiforos Vrettakos (Traduzione di Filippomaria Pontani), da “Poeti greci del Novecento”, “I Meridiani” Mondadori, 2010

****

Τα μάτια τής Μαργαρίτας

Βρήκα μέσα στα μάτια σου τα βιβλία που δεν έγραψα∙

πεδιάδες, δάση, πολιτείες, ορίζοντες, κανάλια.

Βρήκα τ’ αυτοκρατορικά όρη της γης κι απάνω τους

τις δύσες με τα κόκκινα σύννεφα. Τα μεγάλα

ταξίδια που δεν έκαμα βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Βρήκα μέσα στα μάτια σου τους γελαστούς μου φίλους

που μου τους σκέπασεν η γης, η χλόη, το χιόνι, η νύχτα.

Τα λόγια που θα μου ‘λεγαν βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Όσους σταυρούς δεν έμπηξαν στη γης μετά τις μάχες, 

μακριές σειρές, ανώνυμους σταυρούς, πάνω και κάτω,

τους σταυρούς όλων των εθνών, βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Βρήκα μέσα στα μάτια σου τον πόλεμο τελειωμένο.

Πουλάκια και ήλιος στα κλαδιά! Το παιδικό μου σύμπαν

με τις χρυσές μου ζωγραφιές βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Βρήκα τους μελαγχολικούς γήλοφους της πατρίδας μου

να στέκονται μες στη σιωπή σα ν’ ακούσανε τη φωνή μου. 

Έρχομαι! Ως να τους φώναξε «έρχομαι», να κουνάνε

τις ταπεινές τους κουμαριές, βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Βρήκα μέσα στα μάτια σου τις νύχτες να κυλάνε

μεγάλους ποταμούς σιωπής, όπως στα έξι μου χρόνια.

Της θλίψης την αστροφεγγιά, βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Βρήκα μέσα στα μάτια σου τον κόσμο να με θυμάται

κι όλα όσα γνώρισα παιδί να με φωνάζουν με τ’ όνομά μου.

Της δικαιοσύνης τη σκηνή, την καλοσύνη που έγνεφε

να πλησιάσουν τα βουνά, βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Βρήκα την αιωνιότητα του ήλιου ανανεωμένη.

Τη χλόη, τ’ αστέρια, την αυγή. Στ’ άσπρα σαν την Ειρήνη

ντυμένη τη μητέρα μου, βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Αν ήτανε όλα εδώ πιο απλά, όπως η «καλημέρα»

κι η «καληνύχτα», όπως το φως στα τζάμια την αυγή,

αν ήτανε όλα εδώ πιο απλά, τότε, σ’ αυτό τον κόσμο,

θε να ‘χαμε ένα απέραντο σπίτι. Θε να ‘μαστε άγγελοι.

Το αιώνιο μου παράπονο βρήκα μέσα στα μάτια σου.

Νικηφόρου Βρεττάκου ( από το βιβλίο τής Μαργαρίτας, 1949).

°°°

Breve nota biografica:

Nikifòros Vrettakos (1912-1991) è uno dei più grandi poeti della letteratura greca contemporanea.

Anche scrittore, traduttore e saggista fu candidato al Premio Nobel per ben quattro volte. 

Partecipò attivamente alla Resistenza durante l’occupazione italo-tedesca. Dopo il colpo di stato militare che portò al potere la Giunta (1964), Vrettakos iniziò a girare l’Europa, ospite in festival di poesia e trasmissioni radiofoniche di vari paesi. 

In questi anni di esilio pubblica a New York la sua autobiografia Οδύνη, Dolore (1969).

Nel 1974, con la caduta del regime, torna in Grecia e si stabilisce ad Atene fino alla fine dei suoi giorni